Οι προγραμματικές δηλώσεις του Πρωθυπουργού Αλ. Τσίπρα και η επιτάχυνση της εξόδου από την Ευρωζώνη

Είναι πολύ δύσκολο να δει κανείς πώς θα διαπραγματευτεί η κυβέρνηση την παραμονή μας στην Ευρωζώνη. Μετά τις πρώτες μέρες ξεσπάσματος και ανόρθωσης αναστήματος, είναι, νομίζω, πασιφανές πλέον ότι η κυβέρνηση είναι εγκλωβισμένη. Έχει ένα πρόγραμμα το οποίο φαίνεται αρραγές μόνο σε επίπεδο ιδεατό, ιδεολογικό. Δυστυχώς το πρόγραμμα δεν έχει πολλά ερείσματα στην πραγματικότητα. Τί εννοώ; Ο Πρωθυπουργός και οι κορυφαίοι υπουργοί, πρέπει να αναγνωρίσουμε, έχουν κερδίσει τις περισσότερες εντυπώσεις με τα επιχειρήματά τους. Μέχρι και ο Ομπάμα αναγνώρισε την ορθότητα του βασικού, γενικού επιχειρήματος: η ακραία και συνεχής λιτότητα δεν παράγει τίποτα ουσιαστικό, παρά μόνο μιζέρια. Σωρεία ξένων δημοσιευμάτων από κορυφαίους διανοούμενους (π.χ νομπελίστες οικονομολόγους) υποστηρίζουν τη βασική επιδίωξη της κυβέρνησης για χαλάρωση της λιτότητας. Δυστυχώς όμως, η κυβέρνηση δεν αρκείται σε αυτό το αίτημα. Οι σημερινές προγραμματικές δηλώσεις, σε ένα μεγάλο βαθμό, καταδεικνύουν την αδυναμία του κυβερνώντος κόμματος να απελευθερωθεί από τον λαϊκίστικο, μαξιμαλιστικό, αριστερίστικο λόγο.

Δε διαφωνεί κανείς με τις αξίες τις απονομής δικαιοσύνης, αποκατάστασης της αδικίας, ισοτιμίας (σε σχέση με άλλα κράτη μέλη) κλπ. Και δε διαφωνεί νομίζω κανείς με την επαναπρόσληψη υπαλλήλων, οι οποίοι είχαν απολυθεί με αντι-συνταγματικό τρόπο. Ούτε με την κατάργηση του φόρου ΕΝΦΙΑ. Απλά ο λόγος του πρωθυπουργού έμοιαζε περισσότερο με ξέσπασμα να νιώσουμε ανεξάρτητοι (ενώ δεν είμαστε), αυτοδιάθετοι, υπερήφανοι... Ίσως το χρειαζόμασταν και αυτό το ξέσπασμα, έστω και σε ψυχολογικό επίπεδο. Απλά μόλις συνέλθουμε από την ψυχολογική ένεση, τί θα γίνει; Ο πρωθυπουργός και η ομάδα του δεν δείχνουν να έχουν στρατηγική άλλη από αυτή της σύγκρουσης. Εμφανίζονται να αγνοούν παντελώς το ρεαλιστικό κόσμο της διαπραγμάτευσης, ο οποίος δυστυχώς ευνοεί τους ισχυρούς. Ο κόσμος αυτός έχει τους δικούς του κανόνες συμπεριφορές, επιτρεπτών τρόπων διεκδίκησης και άρθρωσης αντιλόγου. Δεν μου φαίνεται (με εξαίρεση τον Βαρουφάκη) η κυβέρνηση να έχει κάποια στοιχειώδη εκτίμηση του κόσμου αυτού. Πραγματικά η Ελλάδα δεν έχει συμμάχους στην Ευρωζώνη αυτή τη στιγμή, όχι επειδή δε θα μπορούσε, απλά επείδη ο λόγος της κυβέρνησης είναι τόσο άκαμπτος. Η σκληρή στάση ένος αδύνατου είναι λιγότερο αποτελεσματική και από την πιο μαλακή στάση ενός σκληρού παίχτη...

Δυστυχώς ο πρωθυπουργός δεν μπόρεσε να βγάλει το παλαιοκομματικό του σακάκι. Απο τη μία, μας έδωσε προς στιγμήν ελπίδα, λέγοντας στην αρχή ότι το σχέδιο της κυβέρνησης είναι ρεαλιστικό "γιατί δεν έχουμε δεσμεύσεις παρα μόνο μία: να υπηρετούμε το συμφέρον του λαού μας, το εθνικό συμφέρον". Δυστύχως λίγα δεύτερα λεπτά μετά, διευκρινίζει ότι έχει κι άλλες δεσμεύσεις...  "ότι η αμετάκλητη απόφαση της Κυβέρνησής μας είναι να τιμήσει και να εφαρμόσει στο σύνολο τους τις προεκλογικές προγραμματικές δεσμεύσεις μας". Δεν ξέρω εάν ο πρωθυπουργός έχει ιεραρχίσει τις δεμεύσεις του... Δεν μας είπε κάτι τέτοιο.

Πιέζεται τόσο πολύ να αποδείξει ότι δεν θα τον φθείρει η εξουσία, ότι δεν θα είναι σαν τις άλλες εξευτηλισμένες κυβερνήσεις... Οτι θα κρατήσει το λόγο του, την τιμή του, τις αρχές του... Όλα καλά να δηλώνεις και να θέλεις να παραμείνεις αξιοπρεπής. Αυτό που φοβάμαι περισσότερο από τον Τσίπρα είναι αντίδρασή του στην ώρα της κρίσης (το judgement call, που λένε και οι Άγγλοι). Θα αντιληφθεί ότι πρέπει να χαλαρώσει κάπως τον απόλυτο ηθικό λόγο του για να συμβιβαστεί (μία λέξη που απουσιάζει, εσκεμμένα από το λεξιλόγιό του); Θα ζυγιάσει τα πράγματα με βάση την πρώτη μόνο δέσμεση που έκανε; Ή θα αντιδράσει επιπόλαια, συνεπής μεν ως προς τις "αρχικές" πολλαπλές δεσμεύσεις, αλλά αντίθετα δε με το εθνικό συμφέρον όπως διατείνεται;

Εύστοχο άρθρο στην Καθημερινή

Το κατεπείγον ως κατάλυση των "ευ-λόγων": Το δίλημμα, η αλήθεια και οι αλλαγές που επιδιώκονται

Πώς μπορούμε να γνωρίσουμε την "αλήθεια" σε ό,τι αφορά μια σημαντική απόφαση; Πώς είναι δυνατόν να αποφανθούμε για το τί ακριβώς οφείλουμε να πράξουμε; Με ποιό τρόπο μπορούμε να διατυπώσουμε μία έγκυρη γνώμη για το τί είναι σωστό να κάνουμε σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή και συγκυρία; Η αβεβαιότητα που ενυπάρχει σε αυτά τα ερωτήματα είναι όντως τρομακτική! Το διακύβευμα ίσως είναι τεράστιο. Οι περισσότεροι Έλληνες αυτή τη στιγμή είναι αντιμέτωποι με αυτά τα ερωτήματα και αναζητούν με αγωνία τις "σωστές" απαντήσεις. Ειδικά όσον αφορά τους Έλληνες βουλευτές, οι αποφάσεις τους, ισχυρίζονται ίσως οι περισσότεροι, είναι ιστορικής σημασίας. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα γι' αυτούς και στη "συνείδησή τους" (αυτό τουλάχιστον θα θέλαμε να υποθέσουμε!): τί είναι σωστό να πράξουμε; Να αποδεχτούμε το νέο μνημόνιο με τους επαχθέστατους όρους του; Ή είναι ορθότερο να πούμε ένα τρανταχτό όχι; Πιστεύω ότι το ζήτημα τίθεται σε πολύ λανθασμένη βάση για δύο λόγους.


Πρώτον, διότι το δίλημμα το οποίο έχει διατυπωθεί, δηλ. "Να εφαρμόσουμε τα μέτρα για να μειώσουμε το χρέος και να μείνουμε στο ευρώ" ή "Να μην εφαρμόσουμε τα μέτρα, να χρεοκοπήσουμε και να πάμε στη δραχμή"  (βλέπε online δημοσκόπηση του Βήματος) είναι μεν κατανοητό, αλλά δεν είναι εύλογο. Τί εννοώ; Φυσικά μπορούμε να αντιληφθούμε τη σημασία των λέξεων και προτάσεων στο δίλημμα (αυτό άλλωστε επιδιώκουν οι σχεδιαστές του διλήμματος), αλλά, δυστυχώς δεν μπορούμε να το δικαιολογήσουμε. Δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε τους ορθούς λόγους που οικοδομούν το ερώτημα. Πιο συγκρικένα, η επιχειρηματολογία του 'Ναι' μπορεί να συνοψιστεί στο "Καταστροφική περιπέτεια η χρεοκοπία" (Παπαδήμος, 11/02/2012), δηλαδή στην απειλή, στη λογικοφάνεια του κατεπείγοντος. Ευκαιρίες διαλόγου και κριτικής εξοβελίζονται και καταπιέζονται, όχι διότι δεν είναι δυνατό να υπάρχουν, αλλά διότι οι συνθήκες είναι έτσι "κατασκευασμένες" ώστε ο διάλογος να αναβάλλεται, να μην είναι δυνατός ή να μην χρειάζεται βρε αδερφέ! Άλλωστε όταν έχει πιάσει φωτιά στο σπίτι μας, δε θα το φιλοσοφίσουμε κιόλας! Όπως το είπε και ο πολυαγαπημένος πρώην πρωθυπουργός μας (ΓΑΠ) στις 11/02/2012: "Η συνταγή του πρώτου και του δεύτερου προγράμματος δεν είναι σωστή ή λάθος, είναι η μόνη διαθέσιμη για την Ελλάδα" (11/02/2012). Σωπάστε λοιπόν! Θέλετε και λόγους; Δε σας αρκεί η δικαιολογία του κατεπείγοντος; Μα, όπως μας υπενθυμίζουν σημαντικοί κοινωνικοί αναλυτές η "δικαιολογία του κατεπείγοντος" ισοδυναμεί με τη "δικαιολογία της βίας ή της απειλής βίας" (Boltanski & Thévenot).

Σκεφτείτε το. Το κατεπείγον δε στηρίζεται σε λόγους, σε επιχειρηματολογία η οποία στοχεύει στο "αληθεύειν", στην αποκάλυψη του σωστού βάσει συνομίλιας. Δηλ. έπειτα από κοινό στοχασμό ο οποίος στοχεύει να πείσει, ακριβώς επειδή σέβεται θεμελειώδες αρχές συμβίωσης. Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, π.χ., είναι μία αρχή βάσει της οποίας μπορούμε να ανταλλάξουμε επιχειρήματα, να προσκομίσουμε στοιχεία, μελέτες κλπ, να διεξάγουμε έναν γόνιμο διάλογο, μέσω του οποίου μπορούμε να καταλήξουμε σε εύλογα συμπεράσματα. Ο κατάλληλος τρόπος ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας μπορεί να ευρεθεί και να αποκαλυφθεί κατόπιν ουσιαστικής συζήτησης. Δεν εμφανίζεται ως απόλυτη αλήθεια την οποία θα μπορούσαμε να γνωρίσουμε πριν το διάλογο.Όμως ο διάλογος, ο οποίος επιτρέπει την ανάδειξη των "εύ-λογων", απαγορεύεται σε συνθήκες κατεπείγοντος (ακόμα και το ερώτημα το πώς κατασκευάστηκαν αυτές οι συνθήκες αποσιωπήται). Χωρίς σκέψη και υπό την απειλή των χειροτέρων, λοιπόν, δηλαδή πιθανής εξάσκησης οικονομικής και κοινωνικής βίας (π.χ. δε θα χουμε να φάμε, θα χαθούν οι καταθέσεις μας, κλπ.), οι υπερασπιστές του "Ναι" στο νέο μνημόνιο καλούν τους βουλευτές (και τους πολίτες εμμέσως) να πάρουν μία απόφαση, η οποία δεν είναι "απόφανση" (γνώμη που διατυπώνεται με την αξίωση ότι είναι αληθινή). "Ε, και τί έγινε;" Θα ρωτήσει κάποιος. "Πολλές φορές παίρνουμε τέτοιες κατεπείγουσες αποφάσεις, και δεν υπήρξε μεγάλο πρόβλημα". Ίσως να μην υπάρξει πασιφανές πρόβλημα, αλλά η καταπίεση του γόνιμου διαλόγου και συνεπώς της δικαιολόγησης αποφάσεων βάσει λόγων ορθών (όχι απλά κατανοητών) από όλους, λειτουργεί ως μηχανισμός αποδόμησης των "ευ-λογων", δηλ. των λόγων οι οποίοι διέπουν την ειρηνική συμβίωσή μας. Με άλλα λόγια, το κατεπείγον υπονομεύει τις σχέσεις μας, διότι δεν μας υπενθυμίζει και δεν προασπίζει τους λόγους για τους οποίους είμαστε κοινωνία. Λοιδορεί την κοινή αναζήτηση του ορθού για όλους μας. Ξυπνά μέσα μας το ένστικο της ατομικής αυτοσυντήρησης. "Ναι, αλλά ίσως πρέπει να πάρουμε σκληρές αποφάσεις τώρα έτσι ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για βαθιές τομές και αλλαγές σε όλους τους τομείς". Θα πει κάποιος καλοπροαίρετος, κάποιος ο οποίος δεν λέει "Όχι", όχι επειδή φοβάται, αλλά επειδή διψάει για αλλαγή. 

Εδώ έγκειται ο δεύτερος λόγος για τον οποίο πιστεύω ότι το ερώτημα - δίλημμα που τίθεται είναι προβληματικότατο. Η αλλαγή (ιδιαίτερα η κοινωνική αλλαγή) δεν μπορεί να στηρίζεται σε κενά από νόημα κατεπείγοντα ψηφίσματα. Το ξερό "Ναι" ή "Όχι" στο μνημόνιο δεν μπορεί να είναι δεσμευτικό αλλαγής πορείας, διότι δεν συνοδεύεται από ισχυροποίηση της "θέλησης" για αλλαγή. Θέληση για αλλαγή σημαίνει προσπάθεια να μην αναθεωρήσουμε τους λόγους για τους οποίους πήραμε μία απόφαση, λέει ο Richard Holton. Πήραμε μία απόφαση να κόψουμε το τσιγάρο; Για να επιτύχουμε και να ανατρέψουμε αυτή την επιβλαβή για την υγεία μας συνήθεια, πρέπει να τα "δώσουμε όλα" ώστε να μην το ξανασκεφτούμε. Όποτε υπάρχει πειρασμός, προσπαθούμε με βάση την ισχυρή θέλησή μας, να καταπιέσουμε δεύτερες σκέψεις. Προσέξατε; Η θέληση για αλλαγή στηρίζεται στην έλλογη απόφαση, απόφαση την οποία αναγνωρίζουμε ως ορθή για κάποιους ΛΟΓΟΥΣ, ως εύλογη. Εάν λοιπόν αφαιρέσουμε το εύλογον από την απόφαση, πώς μπορεί να υπάρξει θέληση για αλλαγή; Εάν δεν έχουμε πειστεί ότι η απόφασή μας είναι ορθή, ακριβώς επειδή είναι θεμελιωμένη σε κάποιες κοινές εμπειρικές αλήθειες, πώς είναι ποτέ δυνατόν να αντισταθούμε στους αμέτρητους πειρασμούς που θα εμφανιστούν στο άγνωστο μονοπάτι της υλοποίησης μίας σκληρής απόφασης; Χωρίς ισχυρή θέληση, η οποία οικοδομείται και αρθρώνεται σε λόγους, δεν πρόκειται να πετύχουμε πολλά, δηλ. να αλλάξουμε κακιές συνήθειες. Το κατεπείγον μας υποδουλώνει, κατατροπώνει τη θέληση της κοινωνίας και των πολιτών, οι οποίοι σιγά σιγά 'δεν βρίσκουν λόγο'… Η κατάλυση λοιπόν του διαλόγου, την οποία ευθαρσώς διατείνονται οι κυβερνώντες, κάθε άλλο παρά κάνει δυνατή την επίλυση των μακροχρόνιων προβλημάτων που μαστίζουν την ελληνική κοινωνία, οικονομία κλπ. Με πολίτες χωρίς ισχυρή θέληση, αναθεωρήσεις των "κοινών" αποφάσεων - ψηφισμάτων θα συνεχίζουν να είναι ο κανόνας της κατά τα άλλα (και μέχρι στιγμής) αρμονικής συμβίωσής μας… 


Δηλαδή, τί κάνουμε τώρα; Δεν είναι εύκολη απάντηση. Η συνεχής όμως απεμπόληση και απομάκρυνση των 'ευ-λογων' από τις αποφάσεις μας σίγουρα υπονομεύει τόσο την συμβίωσή μας όσο και τις αλλαγές που τόσο επιζητά (έστω και καθυστερημένα) η μεγαλύτερη μερίδα των πολιτών. Το ξερό 'Ναι' ή 'Όχι' δεν πιστεύω να λύσει το πρόβλημά μας. Το ξερό 'Όχι' δεν είναι αναγκαστικά πιο σωστό από το ξερό 'Ναι' και το αντίθετο. Τα κατεπείγον δεν μπορεί παρά να είναι μονάχα προσωρινή και έκτακτη επιλογή. Το άγονο "όχι" δεν θα λύσει κανένα πρόβλημα εάν δεν είναι εύλογο.